Agresywne zachowania dzieci w różnym wieku i sposoby radzenia sobie

Temat: „Agresywne zachowania dzieci w różnym wieku i sposoby radzenia sobie
z nimi.”

Zainteresowanie problemem agresji wzrasta, szczególnie media ten problem traktują często jako sensację. Dlatego też nauczyciele reagują z większą wrażliwością na agresywne zachowania u dzieci. Często my nauczyciele jesteśmy bezradni, brak nam sposobu, pomysłu, w jaki sposób reagować i jak pomóc dziecku agresywnie reagującemu. Chcielibyśmy reagować profesjonalnie, sprawiedliwie traktować "sprawców" i "ofiary". Niestety, czasu mamy zbyt mało, sytuacji nie oczekujemy, jesteśmy zaskoczeni i czujemy, że nie potrafimy sprostać tej sytuacji.

Agresja jest problemem wielopłaszczyznowym. Dlatego też różne bywają akcje i reakcje agresywne. Trzeba poznać wczesne ich oznaki i przyczyny, poznać "głośne" i "ciche" formy agresji. Chcąc walczyć z agresją, musimy wiedzieć, że złość jest zdrowa, że jednoznaczne słowa oczyszczają atmosferę i jak rozwiązane konflikty łączą skłócone wcześniej osoby lub strony.

Co oznacza pojęcie "agresja w przedszkolu"? To nic innego jak: kłótnie, sprzeczki, przezwiska, obraźliwe słowa, ciągnięcie za włosy, prowokacja, popychanie, bicie szczypanie, gryzienie, kopanie, zabieranie i niszczenie zabawek, wyśmiewanie, drwienie, dokuczanie?
Agresja to również brak przyzwolenia na przyłączenie się do zabawy, wykluczenie kogoś z rozmowy, zabawy, zemsta, groźba, dręczenie, onieśmielanie.

Musimy się dokładnie przyjrzeć, aby stwierdzić, że nie istnieje agresja bez przyczyny, z czystej złośliwości czy też w obronie siebie i innych lub w celu przeforsowania swojej racji. Dziecko broni się, aby było jak najmniej ograniczone w swoim działaniu, broni się przed atakiem, broni przedmiotów i terytorium, broni pomysłów na zabawy i swoich planów, chce doświadczać i być samodzielne. Jest to naturalna potrzeba badania świata, potrzeba ruchu, ciekawości.
W przypadku agresywnego zachowania mamy do czynienia ze zwróceniem na siebie uwagi, osiągnięcia wpływów i uznania oraz zmiany istniejących okoliczności.

Agresja jest nieodłączną częścią naszego życia. Jeśli jednak przybiera ona formę pogardy dla człowieka prowadzi do przemocy oraz destrukcji, należy ją odrzucić. Z drugiej strony jest ona potrzebna, gdyż nikt w sposób trwały nie potrafiłby zwracać uwagi na swoje potrzeby, nie byłyby one zaspokajane. Nikt też nie czułby się dobrze w grupie, ponieważ nie znałby swojego miejsca. Dzieci wiedzą dobrze, że w agresji musi być umiar.

Już małe dzieci czują się w grupie silniejsze, są gotowe wystąpić przeciwko pojedynczym osobom: obrażać je, wykluczyć, atakować siłą grupy. Widząc takie działanie, musimy reagować natychmiast. Zwrócić uwagę poszczególnym osobom na ich działanie i jego skutki.
Agresja zawsze przeszkadza; naturalnie najbardziej tym, których dotyczy, ale również innym dzieciom, którym uniemożliwia zabawę i inne zajęcia.

Agresja to podniesiony głos, krzyk, wybuch złości, potok wyzwisk, rękoczyny. Rzadko kiedy można zignorować takie zachowania. Zwłaszcza, jeśli chodzi o nauczycieli, o wykonywany zawód, który niejako zmusza do działania. Ponieważ zakończenie nie jest możliwe do przewidzenia, dlatego trzeba zareagować.

Nie pomoże tu strategia "Jutro o tym porozmawiamy, przypomnijcie mi o tym". Konieczne w przypadku agresji jest działanie natychmiastowe. I właśnie ta presja błyskawicznego działania skłania nas do nieprzemyślanych wypowiedzi. W sytuacji bójki i szału wściekłości może pomóc następujące zachowanie:
1. Przerwać walkę, stanąć pomiędzy dziećmi, stanowczo spowolnić akcję.
2. Rozdzielić dzieci, zwrócić się do nich po imieniu, panować nad sytuacją.
3. Zwrócić się najpierw do dzieci, wspomnieć o ich złości, strachu, rozczarowaniu.
Następne działania są już tylko indywidualne:
1. Niektórym dzieciom potrzebne jest wsparcie, fizyczna bliskość.
2. Innym bliskość słowa, spojrzenia - nigdy dotyk.
3. Inne dziecko samo złości się i odreagowuje.

Formy pozbywania się złości

Oto kilka akceptowanych społecznie form pozbywania się, odreagowywania złości znanych dzieciom, zanim złość je ogarnie:

·    skrzynia złości lub pudełko z gazetami, które można gnieść do woli,

•  malowanie jaskrawymi farbami na dużych arkuszach papieru,
• "ludzik złości" - skarpeta z namalowaną twarzą, do której można włożyć rękę i powiedzieć jej o swoim zdenerwowaniu,
• przebiegnięcie się wzdłuż ogrodzenia,
• uderzanie we wszystkie garnki i patelnie w kąciku złości,
• spłukiwanie złości wraz z wodą w toalecie,
• wczołganie się do namiotu złości i leżenie na poduszkach,
• ustawienie obok siebie tabliczki nastroju, napis "złość", rysunek czarnej i czerwonej błyskawicy lub inny,
• przypięcie do koszulki szczerzącego zęby psa, który ma sygnalizować "Uwaga, będę gryzł",
• woreczek złości, w którym zamykamy złość.

Konsekwencje

Bardzo ważne, by wszyscy z góry wiedzieli, jakie działania uważane są za niewłaściwe oraz co się stanie, gdy postąpimy wbrew ustanowionym regułom. Jeśli jest to jasne, często wystarczy groźne spojrzenie albo jednoznaczny sygnał ostrzegawczy. Kiedy reguły są już raz ustalone, wtedy ważne jest, aby w przypadku niewłaściwego zachowania reagować bez żadnej dyskusji.

"Sankcje" można przygotować w spokoju razem z dziećmi, drugim nauczycielem na wypadek agresywnych zachowań wywołujących złe skutki.
Takimi skutkami są: wyrządzenie krzywdy innym, obrażanie ich, poniżanie, izolacja.
Te grupowe ustalenia zdejmują ciężar trudnej decyzji z wychowawcy, np. dziecko zostaje wykluczone z gry przez kilka minut, może się tylko przyglądać, ponieważ mimo upomnień przeszkadzało w zabawie.
Psychologowie są zdania, że sankcje powinny być prawdziwymi karami, w postaci np.
- dodatkowych zadań,- utraty przywilejów np. utrata funkcji dyżurnego, bramkarz itp., - wykluczenie na pewien czas z zajęć grupy,- nie mogą być stosowane pod żadnym pozorem kary cielesne ani też rozłoszczone "wykańczanie" czy też poniżanie dziecka.

Zapobieganie i terapia agresywnego zachowania dzieci w wieku przedszkolnym

Warunkiem skutecznego zapobiegania i terapii agresji jest uwzględnienie mechanizmu jej powstawania oraz dostosowania do niej środków oddziaływania pedagogicznego. Wymaga to dokonania diagnozy oraz określenia genezy agresywnego zachowania się dziecka. Znając przyczyny zachowań agresywnych należy zastanowić się jak można zapobiegać destrukcyjnym formom agresji, które stanowią problem zarówno dla nas samych, jak i dla dzieci.
Profilaktyka przyczyniająca się do eliminacji lub ograniczenia agresji powinna obejmować rodzinę i udzielanie jej pomocy.

Szczególnym zainteresowaniem powinno się obdarzyć edukację rodzin. Należy wykazywać zrozumienie wobec potrzeb, zainteresowań oraz doświadczeń rodzin, które znajdują się w różnych sytuacjach życiowych i wychowawczych. Ważne jest organizowanie spotkań ze specjalistami z zakresu edukacji rodziny, którzy dzielą się wiedzą i udzielają wyczerpujących informacji na ten temat. Terapia rodzinna ma na celu uwrażliwienie rodziców na problemy dziecka, zrozumienie jego prawidłowości rozwojowych i potrzeb, a także zrozumienie przez rodziców , jakie sytuacje rodzinne powodują i nasilają zaburzenia w funkcjonowaniu dziecka. Rozwiązanie problemów dziecka wymaga działania dwukierunkowego: pracy z samym dzieckiem i z jego rodziną. Rodzice wraz z dzieckiem powinni korzystać z poradni psychologiczno – pedagogicznej oraz w niektórych wypadkach powinni współpracować z lekarzem domowym i pediatrą. Rodzice muszą być świadomi, że duże znaczenie w rozwoju zachowań dziecka posiada czas wspólnie spędzony z nimi, zabawy, spacery i rozrywki kulturalne.
W przedszkolu muszą funkcjonować jasne zasady regulujące prawa dzieci i nauczycieli. Dzieci muszą wiedzieć, czego się od nich oczekuje i na co mogą liczyć. Zawarte umowy z dziećmi powinny być dotrzymywane i konsekwentne. Nauczyciel powinien posiadać odpowiednią wiedzę, aby umiał zdać sobie sprawę z tego, że agresja to nie tylko bójki, scysje, ale także nieodpowiednie słowa, spojrzenie, czy też gesty. Nauczyciel powinien być autorytetem i wzorem do naśladowania. Oddziaływanie wychowawcze nauczyciela powinno być prawidłowe: umiejętność wytwarzania przez nauczyciela odpowiedniej atmosfery, zdolność zapobiegania konfliktom i szybkiego ich likwidowania.
„Nauczyciel pomaga dziecku jeżeli:
• stara się zrozumieć dziecko
• traktuje zachowanie dzieci jako wyraz jego problemów, a nie złej woli
• postępuje tak, aby dziecko mogło mu zaufać i czuć się bezpieczne,
• znajduje czas na indywidualny kontakt z dzieckiem,
• potrafi wysłuchać bez wygłaszania potępiających uwag,
• jest w stanie zachować pełną dyskrecję,
• posiada takt i dużo cierpliwości,
• pomaga dziecku odkryć jego wartości,
• pomaga dziecku odnaleźć miejsce w grupie rówieśników,
• potrafi nawiązać współpracę z rodzicami dziecka”.
Nie należy stosować kar cielesnych oraz obelżywych słów, natomiast konieczne są wzmocnienia pozytywne nawet za najmniejsze przejawy zachowań społecznie akceptowanych.
W zapobieganiu agresji naśladowczej istotne znaczenie ma zabezpieczenie dzieci przed szkodliwym wpływem modeli agresywnego zachowania się. Osobie agresywnej należy ograniczyć liczbę i kontrolować czas oglądanych filmów ukazujących obrazy agresji. Sceny powinny być odpowiednio komentowane przez dorosłych w celu wytworzenia postaw i ocen moralnych przeciwdziałających występowaniu agresywnego zachowania się. Należy starać się zainteresować dzieci audycjami telewizyjnymi i książkami ukazującymi pozytywne modele zachowania się. Jeśli modele agresji występują w otoczeniu społecznym dziecka, należy izolować je od zachowujących się agresywnie kolegów, znajomych, czy też sąsiadów.
Ważne znaczenie terapeutyczne posiadają różne metody pracy z dziećmi. Szczególne znaczenie posiada rysunek w terapii, muzykoterapia, bajkoterapia, niedyrektywna terapia zabawowa oraz ćwiczenia ruchowe, pantomima.
1. Rysunek w terapii – na podstawie rysunku dziecka można wnioskować o osobowości dziecka, procesach emocjonalnych, stosunku do otoczenia. W rysunku dziecko odzwierciedla otaczającą go rzeczywistość, przekazuje nam swoją wiedzę o tym , co się dzieje dookoła niego. A. Kozłowska stwierdza, iż „analizując rysunki dziecka można zrozumieć, w jaki sposób odbiera ono i przeżywa sytuację rodzinną i swoją rolę w domu, poznać jego myśli i pragnienia, marzenia trudne do zrealizowania w rzeczywistości, rozczarowanie lub radość i nadzieje” Nauczyciel w przedszkolu wykorzystuje diagnostyczną i terapeutyczną wartość rysunków dziecięcych. Warunkiem szczerego wypowiedzenia się dziecka w rysunku jest poczucie bezpieczeństwa w kontakcie z osobą proponującą mu taką formę zabawy. Nauczyciel powinien umieć obserwować i słuchać i starać się zrozumieć, co dziecko chciałoby wyrazić.
2. Terapia poprzez muzykę – znaczenie muzykoterapii polega na ułatwianiu ekspresji w wyrażaniu uczuć oraz na umożliwieniu odreagowania przeżyć dziecka. Jak stwierdza E. Galińska „ muzyka obniża samokontrolę, sprzyja więc w otworzeniu się przed innymi, może wpłynąć na zmniejszenie nasilenia mechanizmów obronnych, co zapewnia swobodniejsze komunikowanie się pacjentów w grupie”.
3. Niedyrektywna terapia zabawowa – w tej metodzie zadaniem terapeuty jest stworzenie takiej sytuacji, w której dziecko czując się bezpiecznie, wyraża bez obawy swoje uczucia i pragnienia. Terapeuta dostarcza dziecku duży wybór zabawek, lecz jemu pozostawia decyzję w co się chce bawić. Zabawie dziecka powinno towarzyszyć poczucie wolności i swobodny wybór drogi, na której chce realizować samego siebie. Wartości niekierowanej terapii zabawowej polegają przede wszystkim na umożliwianiu dziecku wyrażania swoich uczuć, rozładowywania napięć emocjonalnych , stopniowym wglądzie w samego siebie. Przede wszystkim dziecko powinno mieć poczucie, że jest akceptowane przez nauczycielkę i to niezależnie od formy swojego zachowania.
4. Ćwiczenia ruchowe, pantomima – poprzez ruch, gesty , mimikę twarzy dziecko uzewnętrznia swoje uczucia. Ruch pozwala w większym stopniu niż słowa odreagować napięcie. Ćwiczenia ruchowe stosuje się wówczas, gdy przypuszcza się, że jakaś określona sytuacja jest ważna dla dziecka i gdy chcemy poznać na ile jest ona obciążona negatywnym doświadczeniem.
5. Bajkoterapia – według M. Molickiej „bajka terapeutyczna ma następujące cele:
• zastępczo zaspakaja potrzeby, dowartościowuje dziecko, które jest w trudnej sytuacji
• daje wsparcie poprzez zrozumienie, akceptację, budowanie pozytywnych emocji, nadziei, przyjaźni, jaką zapewniają bajkowe postacie
• przekazuje odpowiednią wiedzę o sytuacji lękowej i wskazuje sposoby radzenia sobie z nimi”.
Bajki terapeutyczne pokazują inny sposób myślenia i co się z tym wiąże inny sposób odczuwania i reagowania. Nie narzucają sposobów działania. Bohater nie jest podobny do dziecka. Podobieństwo dotyczy sytuacji i doświadczenia podobnych emocji. Dziecko słuchając tych bajek nie czuje się zagrożone ani ośmieszone. Opisywanie stanów emocjonalnych w bajkach sprzyja kształtowaniu empatii, rozumieniu siebie i innych, ułatwianiu komunikacji, a tym samym skłanianiu do niesienia pomocy. Bajki wskazują na sposoby radzenia sobie w trudnych okolicznościach, takich jak: rozwód rodziców, alkoholizm w rodzinie, pobyt w przedszkolu, nowe dziecko w rodzinie, kompromitacja.
Ważna rolę w przezwyciężaniu agresji odgrywają zabawy i ćwiczenia interakcyjne jako pedagogiczny środek pomocniczy. Oferują one dzieciom otwarte systemy interakcji, które ułatwiają im zdobywanie różnorodnych doświadczeń ze sobą samym, a także z innymi ludźmi. Dotyczy to w szczególności zabaw społecznych, głównie takich ćwiczeń i zabaw, w których nie ma zwycięstwa i przegranej. W ćwiczeniach i zabawach interakcyjnych agresjom można nadać określoną formę.
R. Portmann stwierdza, iż tego rodzaju pozorne walki „spełniają szereg funkcji:
• służą wyrażaniu złości i wrogości,
• pozwalają na przynoszącą ulgę regresję, to znaczy oddalają od społecznego przymusu,
• prowadzą paradoksalnie do solidarności i zaufania u uczestników,
• uwrażliwiają na społeczną definicję agresywnego zachowania,
• dzięki nim można bez wstydu i sankcji rozmawiać na tematy tabu, na przykład o przekleństwach,
• możliwa jest zamiana ról, także w formie odwróconej hierarchii”.
Autorka R. Portmann zabawom i ćwiczeniom interakcyjnym przypisała „szczególne cele nauczania:
• dostrzeganie i wyrażanie agresywnych odczuć,
• rozpoznawanie elementów wyzwalających w nas złość i agresję,
• lepsze zrozumienie siebie samego i innych ludzi,
• opanowanie agresji i wściekłości, a także ich przezwyciężanie,
• budowanie poczucia wartości samego siebie i silnej tożsamości,
• nawiązywanie nieagresywnych kontaktów,
• pokojowe rozwiązywanie konfliktów”.

Bibliografia:

Gabriele Hang-Schnabel, „Agresja w przedszkolu”

 Małgorzata Święcicka, „One są wśród nas - dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi”, Warszawa 1996

 Wojciech Eichelberger, „Jak wychowywać szczęśliwe dzieci”

Anna Kozłowska, „O trudnościach w wychowaniu dziecka”, Warszawa 1991

Thomas Gordon, „Wychowanie bez porażek”, Warszawa 1991

R. Portmann, „ Gry i zabawy przeciwko agresji”

M. Molicka, „Bajki terapeutyczne”, Poznań 1999, część 2 – 2003, Media Rodzina

M. Molicka, „Bajkoterapia”, Poznań 2002, Media Rodzina

JAK WYCHOWYWAĆ DZIECKO, ABY NIE ZAPOMINAĆ O JEGO PRAWACH?

Kiedy twoja pociecha jest całkiem mała, jej świat to najbliżsi – mama, tata, brat i siostra. To tu poznaje swoje pierwsze prawa i uczy się dostosowywać do panujących reguł. Ma prawo powiedzieć, że nie smakuje mu zupa, którą ugotowałaś na obiad, ale nie oznacza to, że za chwile musisz ugotować następną. Dziecko nie je tej, którą ugotowałaś, ty nie gotujesz następnej. Szanujesz dziecięce prawo do własnego gustu kulinarnego i wyboru takiego jedzenia, jakie lubi, ono szanuje panujący w rodzinie zwyczaj – jeden zestaw obiadowy na jeden dzień.

Kiedy dziecko idzie do przedszkola, wchodzi w swój pierwszy społeczny świat. Teraz już nie tylko rodzice, ale i nauczyciele pomagają mu odnaleźć się w tym świecie, rozwinąć intelektualnie, emocjonalnie i społecznie. Dzieci muszą nauczyć się zasad i norm życia społecznego oraz dostosować do ustalonych reguł. Mają też uświadomić sobie swoje nowe prawa i umieć ich bronić. Te dwa cele-dostosowanie się do panujących norm i obrona swoich praw – często stoją w sprzeczności. „Mam prawo nie mieć ochoty na zabawę z Kasią, ale nie mam prawa jej bić i jej popychać” – niby takie proste, a jednak jak trudne do zaakceptowania, szanowania i egzekwowania przez siebie i innych.

Po to, by dziecko zrozumiało swoje prawa, nauczyło się głośno o nich mówić, potrafiło domagać się respektowania swoich praw, każdy rodzic powinien zadbać o właściwy rozwój swojej pociechy i jak najlepsze relacje z innymi.

·  Rozwijaj poczucie własnej wartości poprzez uświadamianie dziecku, że każdy coś potrafi.

·  Wpajaj dziecku, że każdy człowiek jest ważny.

·  Zwracaj uwagę na pozytywne postrzeganie innych.

·  Pokazuj różnice między ludźmi .

·  Kształtuj nawyk mówienia przyjaznych słów.

·  Zwróć uwagę na pozytywne wyrażanie się o sobie.

·  Kształtuj umiejętność wchodzenia w rolę, które pomogą dziecku poczuć się ważnym.

·  Rozbudzaj wrażliwość na obecność innych.

·  Rozwijaj umiejętność wyrażania uczuć, przeżywania radości.

·  Pokazuj, jak ważny jest szacunek do tajemnicy drugiej osoby.

PIĘĆ PRZYKAZAŃ DLA RODZICÓW:

1. Nie poniżaj dziecka – szanuj je

2. Nie bij dziecka – okazuj mu czułość

3. Nie odtrącaj dziecka – rozmawiaj z nim

4. Nie zaniedbuj dziecka – troszcz się o nie

5. Nie krzycz na dziecko – uśmiechaj się